بعد از سکته مغزی چه می‌شود؟

سکته مغزی یک رویداد مغزی ناگهانی است که خون‌رسانی به بخشی از مغز را قطع یا دچار خونریزی می‌کند. پیامدها فقط محدود به همان لحظه نیست. بدن و ذهن در روزها و ماه‌های بعد وارد مراحلی از التهاب و ترمیم و سازگاری می‌شوند. شناخت این مراحل کمک می‌کند علائم را بهتر بفهمیم و برای توان‌بخشی برنامه‌ریزی کنیم. این عارضه یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین مشکلات مغزی است که می‌تواند در چند دقیقه زندگی فرد را تغییر دهد. زمانی که جریان خون به بخشی از مغز قطع یا کاهش پیدا می‌کند، سلول‌های مغزی آن ناحیه به سرعت دچار کمبود اکسیژن می‌شوند و اگر درمان فوری انجام نشود آسیب مغزی دائمی رخ می‌دهد.

این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که خون‌رسانی به بخشی از مغز ناگهان قطع یا شدیداً کاهش یابد. این کاهش یا قطع جریان خون معمولاً به دو دلیل اصلی رخ می‌دهد:

انسداد رگ خونی مغز

شایع‌ترین نوع سکته مغزی است و به نام سکته ایسکمیک (Ischemic Stroke) شناخته می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خون یا پلاک چربی، رگ مغزی را مسدود کرده و مانع رسیدن اکسیژن و مواد تغذیه‌ای به سلول‌های مغزی می‌شود.

پاره شدن رگ خونی مغز (خونریزی در مغز)

این نوع سکته، سکته هموراژیک (Hemorrhagic Stroke) نام دارد. در این حالت یکی از رگ‌های مغزی به علت عواملی مثل فشار خون بالا یا آنوریسم پاره شده و خون به داخل بافت مغز نشت می‌کند که منجر به آسیب سلول‌های مغزی می‌شود.
در هر دو حالت سلول‌های مغزی ظرف چند دقیقه تا چند ساعت شروع به مردن می‌کنند و بسته به محل و وسعت آسیب نشانه‌های مختلفی مانند فلجی، اختلال تکلم و گیجی یا کاهش سطح هوشیاری ظاهر می‌شود. این مشکل یک وضعیت اورژانسی است که نیازمند درمان فوری است تا عوارض کاهش یابد.

مرحله اول: آسیب اولیه مغز

در لحظه‌ی سکته یکی از دو حالت رخ می‌دهد:
سکته ایسکمیک: رگ خونی توسط لخته بسته می‌شود و خون به بخشی از مغز نمی‌رسد.
سکته هموراژیک: رگ خونی پاره می‌شود و خون به درون بافت مغز نشت می‌کند.
در هر دو حالت سلول‌های عصبی (نورون‌ها) در ناحیه آسیب‌دیده به‌سرعت از بین می‌روند چون بدون اکسیژن نمی‌توانند انرژی تولید کنند. در عرض چند دقیقه مرگ سلولی شروع می‌شود و بافتی به نام منطقه مرکزی سکته شکل می‌گیرد. اطراف آن ناحیه‌ای وجود دارد که هنوز زنده است اما در خطر نابودی قرار دارد. این بخش را penumbra یا «منطقه نیم‌سایه» می‌نامند.

مرحله دوم: واکنش التهابی و آسیب ثانویه

در ساعات و روزهای بعد از سکته بدن برای پاک‌سازی سلول‌های مرده واکنش شدیدی نشان می‌دهد. گلبول‌های سفید و مواد التهابی به مغز وارد می‌شوند تا آسیب را ترمیم کنند اما همین واکنش می‌تواند باعث آسیب ثانویه شود. التهاب بیش از حد تورم مغز را افزایش می‌دهد و ممکن است بخش‌های سالم اطراف را هم تحت فشار قرار دهد.

مرحله سوم: اختلال در عملکرد بدن

بسته به محل آسیب در مغز علائم متفاوتی بروز می‌کند. برای مثال:
آسیب در نیم‌کره چپ ممکن است باعث فلج سمت راست بدن و اختلال در گفتار شود.
آسیب در نیم‌کره راست می‌تواند منجر به فلج سمت چپ و کاهش درک فضایی شود.
اگر ساقه مغز آسیب ببیند ممکن است تنفس و بلع یا حتی هوشیاری مختل شود.
در این مرحله بیماران اغلب دچار ضعف عضلات، بی‌حسی و اختلال گفتار یا بینایی و گاهی تغییرات شخصیتی می‌شوند.

مرحله چهارم: شروع بهبودی مغز

مغز انسان توانایی شگفت‌انگیزی برای بازسازی و تطبیق (Neuroplasticity) دارد. سلول‌های سالم می‌توانند تا حدی وظایف سلول‌های از بین رفته را بر عهده بگیرند. این فرآیند در هفته‌ها و ماه‌های بعد از سکته اتفاق می‌افتد.
در این زمان درمان‌های توانبخشی مانند فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و کاردرمانی اهمیت حیاتی دارند زیرا تمرین مداوم باعث می‌شود مغز مسیرهای عصبی جدیدی بسازد و عملکرد از دست‌رفته را بازیابد.

مرحله پنجم: سازگاری بلندمدت

بیشتر بیماران بعد از چند ماه به مرحله‌ای می‌رسند که مغز به شرایط جدید عادت می‌کند. برخی توانایی‌های حرکتی یا شناختی به‌طور کامل بازمی‌گردند اما در موارد شدید ممکن است برخی آسیب‌ها دائمی باشند.
در این مرحله تمرکز درمان بیشتر بر پیشگیری از سکته مجدد است، مانند کنترل فشار خون، ترک سیگار، مدیریت استرس و رژیم غذایی سالم و مصرف داروهای رقیق‌کننده خون.

شناخت علائم بسیار مهم است زیرا درمان مؤثر فقط در چند ساعت اول پس از بروز علائم ممکن است. هر چه مراجعه به اورژانس زودتر انجام شود احتمال بهبودی بیشتر است.
ضعف یا بی‌حسی ناگهانی در یک سمت بدن: اگر فرد ناگهان در صورت و بازو یا پای خود (معمولاً در یک سمت بدن) احساس بی‌حسی یا ناتوانی کند می‌تواند نشانه سکته باشد.
اختلال در گفتار یا درک صحبت دیگران: تپق زدن و ناتوانی در صحبت کردن یا نشنیدن درست حرف‌ها از علائم رایج سکته مغزی است.
تاری یا کاهش ناگهانی دید: ممکن است در یک چشم یا هر دو چشم تاری و دوبینی یا از دست دادن ناگهانی بینایی رخ دهد.
سردرد شدید و ناگهانی بدون علت مشخص: سردردی که به‌طور ناگهانی و با شدت زیاد آغاز می‌شود (مخصوصاً همراه با تهوع یا گیجی) می‌تواند نشانه سکته هموراژیک باشد.
سرگیجه، عدم تعادل یا اختلال در راه رفتن: سکته ممکن است باعث بی‌ثباتی، افتادن ناگهانی یا از دست دادن هماهنگی حرکات شود.
گیجی یا کاهش سطح هوشیاری: برخی بیماران دچار گیجی، ناتوانی در تمرکز یا حتی بیهوشی کوتاه‌مدت می‌شوند.

فشار خون بالا: اصلی‌ترین عامل سکته مغزی است؛ فشار زیاد باعث آسیب به رگ‌های مغز و در نهایت پارگی یا انسداد آن‌ها می‌شود.
دیابت: قند خون بالا به دیواره رگ‌ها آسیب می‌زند و احتمال تشکیل لخته و انسداد جریان خون به مغز را افزایش می‌دهد.
کلسترول بالا: افزایش چربی خون موجب رسوب چربی در عروق و کاهش جریان خون به مغز می‌شود که زمینه‌ساز سکته ایسکمیک است.
سیگار و قلیان: نیکوتین باعث تنگی رگ‌ها، افزایش فشار خون و کاهش اکسیژن خون می‌شود و خطر سکته را دو برابر می‌کند.
اضافه وزن و کم‌تحرکی: چاقی با افزایش فشار خون، چربی و قند خون همراه است و کم‌تحرکی روند آسیب به عروق را تسریع می‌کند.
مصرف زیاد نمک و چربی: رژیم غذایی ناسالم باعث بالا رفتن فشار و کلسترول می‌شود و سلامت عروق مغزی را به خطر می‌اندازد.
استرس و اضطراب مزمن: استرس مداوم فشار خون و ضربان قلب را بالا می‌برد و در درازمدت بر عملکرد عروق مغز تأثیر منفی می‌گذارد.
مصرف الکل و مواد مخدر: الکل و مواد محرک باعث افزایش ناگهانی فشار خون و آسیب به رگ‌های مغزی می‌شوند.
سابقه خانوادگی و افزایش سن: افرادی که سابقه خانوادگی سکته دارند یا بالای ۵۵ سال هستند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
بیماری‌های قلبی: اختلالات ریتم قلب مانند فیبریلاسیون دهلیزی باعث ایجاد لخته در قلب می‌شود که ممکن است به مغز برسد.

فلج یا ضعف عضلانی: معمولاً در یک سمت بدن رخ می‌دهد و باعث کاهش قدرت حرکتی و تعادل می‌شود.
اختلال گفتار و زبان: بیمار ممکن است در صحبت کردن و درک جملات یا نوشتن دچار مشکل شود.
اختلال حافظه و تمرکز: کاهش توانایی یادگیری و تصمیم‌گیری و تمرکز در کارهای روزمره شایع است.
افسردگی و تغییرات خلق: اضطراب، گریه یا خنده بی‌دلیل و کاهش انگیزه از مشکلات روحی پس از سکته‌اند.
اختلال بلع (دیسفاژی): بلع غذا یا مایعات دشوار می‌شود و خطر ورود آن‌ها به ریه وجود دارد.
مشکلات بینایی: تاری دید، دوبینی یا از دست دادن بخشی از میدان بینایی ممکن است رخ دهد.
اختلال در احساسات و درک فضا: بیمار ممکن است سمت آسیب‌دیده بدن خود را نادیده بگیرد یا موقعیت اجسام را درست تشخیص ندهد.
تشنج: در برخی موارد فعالیت غیرطبیعی مغزی پس از سکته باعث بروز تشنج می‌شود.
درد یا سوزش مزمن: برخی بیماران در ناحیه فلج احساس درد، سوزن‌سوزن شدن یا سوزش دارند.
خستگی شدید: احساس خستگی دائمی حتی پس از خواب یا استراحت کافی بسیار شایع است.

سکته مغزی رویدادی ناگهانی اما با پیامدهای طولانی‌مدت است. در چند دقیقه می‌تواند بخشی از عملکرد مغز را مختل کند اما روند بهبودی ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه یابد. آگاهی از علائم اولیه و مراجعه سریع به اورژانس و آغاز توانبخشی در روزهای نخست پس از سکته تأثیر چشمگیری بر بازگشت عملکرد مغز دارد. پیشگیری با کنترل عواملی مانند فشار خون، دیابت و چربی خون و ترک سیگار مهم‌ترین گام برای جلوگیری از سکته مجدد است. در نهایت حمایت خانواده و مراقبت روانی در کنار درمان‌های پزشکی، نقش بزرگی در بهبود کیفیت زندگی بیماران پس از سکته ایفا می‌کند. در کلینیک تخصصی دکتر سید مصطفی احمدی بهترین جراح مغز و اعصاب در خراسان رضوی خدمات جامع تشخیص، درمان و توانبخشی عوارض سکته مغزی با بهره‌گیری از جدیدترین متدهای پزشکی و دستگاه‌های پیشرفته ارائه می‌شود. تیم درمانی کلینیک با نگرشی حرفه‌ای و دلسوزانه بیماران را در تمام مراحل درمان همراهی می‌کند تا روند بازگشت به زندگی عادی با کمترین نگرانی و بیشترین اطمینان برایشان فراهم گردد. برای دریافت نوبت مشاوره می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت اقدام کنید یا با شماره 05144267075 تماس بگیرید.

منابع
highhopes.ws
hopkinsmedicine.org
upmc.com